Toraja - de betovering van licht en eeuwen

Rantepao - Kelimutu ligt nog op Flores, maar vormt een prachtige overstap naar Tana Toraja, waar we nu zitten. Kelimutu is een vulkaan met drie meren die alle drie een verschillende kleur hebben. Turkoois, zwart en de derde wisselt tussen donkerder blauw en diepbruin. Wij bestegen de heuvel achterop een motorfiets met bestuurder; dat noem je hier een ojek. Daarna nog een flinke klim om uiteindelijk op een punt te komen, waar je alle drie de meren tegelijk kunt zien. Maar mooi niet dus. Want alles zat diep ingepakt in een laaghangend wolkendek. Tegelijkertijd waaide het als een gek en dat bracht Ellen ertoe te willen blijven. Ik wilde niet, maar ze had gelijk. Ons wachten werd beloond, want wat uiteindelijk, soms heel even, soms wat langer, werd onthuld, tart elke beschrijving. Die diepe meren, die stijle, torenhoge kraterwanden, die onpeilbare kleuren van water en wanden - het werd allemaal nog versterkt door de versluiering of de onthulling door de snel vliedende lage wolkenflarden, die terugweken en weer terugkwamen en weer terugweken: de witte wieven van Flores.
Tana Toraja is een raadselachtig stuk binnenland op Sulawesi, het vroegere Celebes. Dat ik hier ooit nog eens zou komen! Alles is hier traditie wat de klok slaat. De bouwkunst, de rijstbouw, de veeteelt èn de lijkbezorging. En alles draait om dood en om buffalo’s, te weten: geld. Wat vroeger wellicht een nuttig economisch principe is geweest, is nu een culturele ballast geworden die duizenden families diep in de schulden stort. Elke dood in de familie vergt van de familieleden een aantal buffels, waarvan de waarde (lees: mimimumprijzen) in familieberaad wordt vastgesteld. En die zijn niet kinderachtig, want je moet je status hooghouden. Dat heeft ook weer op ingewikkelde wijze te maken met contraprestaties wegens in het verleden opgebouwde ‘schuld’.
We hebben een buffelmarkt gezien en er staan er vele honderden, misschien wel duizend. Als het aanbod dan zo hoog is, hoe kan de prijs dan zo hoog blijven? Omdat de vraag ook zo enorm is. En die vraag groeit mee met de statusverplichtingen. Een man uit Sumatra, getrrouwd met en Toraja-vrouw, vertelt het ons allemaal knarsetandend. De grootvader van zijn vrouw is overleden. Zijn familie moet 24 buffels leveren met een gemiddelde waarde van pakweg 30.000 euro per stuk. Zijn gezin moet een buffel leveren met een minimumprijs van 17.000 euro. De buffels en een onbestemd aantal varkens (soms wel honderd) worden in het dagenlange begrafenisritueel alemaal geslacht en het vlees wordt onder de familie verdeeld. Maar de waarde van het slachtvlees staat volstrekt niet in verhouding tot de waarde van de levende dieren. Pure kapitaalvernietiging dus. De man uit Sumatra denkt dat dit allemaal nog hooguit een of twee generaties stand kan houden. Lees vooral ook het verhaal van Ellen over dit onderwerp.
Maar het landschap van Toraja is onvergetelijk. Het maakt net zo veel indruk op me als Mustang in Nepal. De rijstvelden, de heuvels, de bossen en de steeds wisselende weergaloze lichtval bieden een onbeschrijflijke belevenis. En waar deze elementen ook nog gecombineerd worden met de plaatselijke graf- en vooroudercultuur, is het alsof ik in een tijdmachine honderden jaren terug in de tijd ga. Ook op die grafcultuur gaat Ellen dieper in. Ik vind het schitterend om de smalle paadjes van gedroogde modder in de rijstvelden te bewandelen. Bijna ondraaglijk in de hitte overdag, maar zo prachtig. De stilte is er zo tastbaar. De groentinten, zelfs voor een kleurenblinde als ik, zijn er zo diep en gevarieerd. Het licht, vooral tegen de avond, is er zo ontroerend. En bijvoorbeeld op de weg naar Batutumonga verlenen schitterende bergketens steeds een intieme beslotenheid aan dit delicate decor, waarin wij ons zomaar mogen voortbewegen op onze gehuurde motorfiets.
Dat de wegen vol zitten met diepe gaten, kuilen, scheuren en sleuven en soms over honderden meters helemaal geen wegdek hebben, nemen we dan maar voor lief.
Tjonge - over een week vliegen we alweer terug.
Alle goeds, Dick, ook namens Ellen; Lees ook haar bijdrage over Toraja.