Desillusie

Dieren zijn dingen zonder gevoel, die je zo mag behandelen als het je uitkomt.
Iemand bedriegen is hier niet zo’n kwalijke zaak, zeker niet als het een toerist betreft. En elke westerling blijft hier een toerist, ook als die hier al 10 jaar woont en werkt. Toeristen moeten hun rijkdom delen en als ze dat niet doen mag je er wel wat van nemen.
Je medemens helpen? Zorg maar voor jezelf, dat is al moeilijk genoeg. Solidariteit? Wat is dat? En iemand van een lagere kaste mag je gewoon negeren.
Als je iemand aanrijdt en diegene is gewond, dan kan je er beter nog een paar keer overheen rijden. Tot het slachtoffer dood is. Dat is goedkoper dan dat je er je hele leven voor moet gaan betalen.
Ik word steeds voorzichtiger in mijn oordelen, wil me bescheiden opstellen, maar soms gaat het me/ons te ver. Wij zijn opgevoed met de 10 geboden, legt een Duitser die hier al 25 jaar woont uit. De Nepali niet. Hij heeft zich altijd tegen die christelijke voorschriften afgezet, maar ziet er nu de voordelen van. Heb Uw naaste lief als Uzelve, werd ons altijd geleerd. De gemiddelde Nepalees echter denkt vooral aan zichzelf en heeft veel minder respect voor leven dan wij. En toch lijkt het ons dat een Nepalees het moet voelen als hij een ander zo behandelt als hij zelf niet behandeld wil worden.

Ik vind het schokkend en pijnlijk dit te schrijven en wil niet alle Nepalezen over één kam scheren. En we ontmoeten nog steeds lieve mensen en blijven houden van dit land en de bevolking. Ik beschrijf nu echter ook hoe wij uit onze rose wolk over de mensen hier gevallen zijn. Een harde val die zeer doet. Voorheen zagen we alleen de innemende glimlach en de vriendelijkheid van de Nepali en dat was veel prettiger dan wat we nu daarnaast ook van hen zien. Ik wil een aantal voorbeelden beschrijven.

Onze hoteleigenaar is priester in de hoogste kaste, de Brahmanen. Hij nodigt ons uit op een religieus feest, waarvan we later begrijpen dat Hom, die tot de laagste kaste behoort, er weggestuurd zou worden. Er worden maar liefst 157 geiten geslacht, en als eerste en belangrijkste een schaap. Het lukt niet het dier in één keer te onthoofden. Een vreselijk tafereel; ik heb erg met het dier te doen. Er gaat een schok door de menigte, maar niet vanwege het schaap. Nee; het gaat er om dat zoiets ongeluk brengt. Het lijden van het schaap telt niet.

Op het kermisje van het straatfestival staat 5 dagen op een rij ter bezichtiging een vrouwtjesolifant temidden van veel drukte en kabaal. De voorpoten van het dier zijn tegen elkaar aan gebonden en hetzelfde geldt voor de achterpoten, zodat ze alleen haar hoofd nog kan bewegen en niet eens kan gaan zitten of liggen. We worden woedend als een zich stoer voordoende jongen er ook nog eens onderdoor gaat springen. Ik grijp hem hardhandig bij zijn arm en vraag hem of hij beseft wat hij doet. Maar onze verontwaardiging krijgt nergens weerklank. Die olifant is toch al bijna dood, lacht onze priester als we het hem vertellen. We spreken de voorzitter van het festival er over, maar ook hij lacht erom en niemand blijkt ons punt te zien, laat staan dat er wat gebeurt.

In Kathmandu geven we een paar er zeer armoedig en vies uitziende jongetjes wat te eten als ze ons om geld vragen. Bij navraag blijken het geen arme zwerfkinderen te zijn; alle drie hebben ze tamelijk welgestelde ouders. Kennelijk kan het hun én hun ouders niet veel schelen dat ze dit doen en het op deze manier ook nog eens bederven voor anderen die echt honger hebben. Maar ik moet denken aan de indianen die zeggen: oordeel pas als je drie maanden in iemands schoenen gestaan hebt. En inderdaad, misschien zou ik als kind ook proberen op die manier wat lekkers los te peuteren van die rijke toeristen.

Maar wat we meemaakten met Purna en Sita vind ik erg pijnlijk en ik kan het nog steeds niet goed plaatsen. Purna en Sita zijn goede vrienden met ons geworden. We schreven vorig jaar al over deze mensen, die 7 dagen per week en 17 uur per dag hun eenvoudige ‘restaurantje’ runnen. In dezelfde ruimte bevinden zich de keuken, waar overigens geen water is, en de kleine rommelige slaap-woonkamer van het gezin. Naar onze maatstaven is het eigenlijk helemáál een rommeltje, maar wat wil je, als je alles in één grote kamer moet doen. Er komen nauwelijks toeristen, maar wij worden altijd even hartelijk als dikke maatjes ontvangen, drinken er voor 15 cent koffie (oplos; dat is overal hier) en krijgen soms een gratis somosa. Dick heeft er vorig nog kookles gehad omdat we die zo lekker vonden. De oude man (hij weet niet hoe oud hij is) van die schoenen van vorig jaar komt er altijd bij zitten als hij ons er ziet, want dat betekent gratis thee met koek en soms een cigaret. Op zijn hurken zit hij als een vogeltje te genieten. En ze waren allemaal blij dat we nu weer terug kwamen.

Sita had vorig jaar al problemen met haar gezondheid en dat blijkt nog steeds zo te zijn. Omdat we inmiddels uit eigen ervaring een goede dokter weten, nemen we haar daar een paar keer mee naar toe en hangen een halve dag in het ziekenhuis, wachtend op onderzoeken. In de taxi komt het gesprek op wat er vorige week in de straten werd omgeroepen (de overheid kan mensen niet schrijven omdat velen niet kunnen lezen en ook omdat er geen straatnamen bestaan en dus adressen en registratie ontbreken): alle restaurantjes en winkels moeten binnenkort een vergunning hebben en wie die niet op tijd heeft wordt zwaar beboet en bovendien opgesloten als die boete niet betaald kan worden, wat uiteraard meestal het geval zal zijn. Purna zal 80 euro op moeten hoesten, wat hij zegt niet te hebben. Hij zal moeten sluiten en met zijn vrouw en twee kinderen naar de bergen verhuizen om daar te proberen als boer zijn geld te verdienen.

We weten ook van andere winkeliers dat hun sluiting boven het hoofd hangt. Wat doen we….gaan wij het voor hun betalen, en voor andere bekenden niet…. of wel.... We besluiten nog eens met Purna te praten, die ons vertelt over zijn inkomsten en dat hij echt niets over houdt of kan sparen. Dick geeft hem de benodigde 80 euro en een aantal dagen later hangt de vergunning ingelijst in de winkel! Iedereen blij, tot we van Hom horen dat ze een soort spaarrekening hebben op dezelfde plek als hij en elke maand 70 euro inleggen. Onze eigen vrienden hebben dus gelogen. Het houdt ons nog heel lang bezig.... Als we hen na een paar weken confronteren met wat we weten van Hom ontkent Purna dat hij geld heeft, maar ik geloof hem niet. We besluiten vriendelijk te blijven, maar er is iets pijnlijk geknakt.

Een goede les voor ons, maar wel een harde. Het blijkt vaak zo te gaan, horen we van de Ierse eigenaar van ons hotel. Je wordt voor de thee gevraagd, bent hun beste vriend, tot je stopt met helpen. Het gaat allemaal om geld. Aad, een Amsterdammer, is al 5 jaar getrouwd met een Nepalese. Hij kan haar niet vertrouwen, vertelt hij en zelfs in het huwelijk is het altijd voor wat hoort wat.

Een Japanner wilde met een Nepalese uit een dorp hier vlakbij trouwen en zij met hem. Haar moeder vroeg daar 10.000 euro voor. Het huwelijk werd gesloten, en de volgende dag was de bruid verdwenen, met een man die haar vriend bleek te zijn. Het hele dorp bleek daarvan te weten, ook van het feit dat zij het dorpshoertje was. De pas getrouwde Japanner heeft er nog een maand verdwaasd rondgehangen in de hoop dat ze nog terug zou komen en is toen vertrokken.

Als buitenlander mag je hier geen eigendom hebben. Mannen die een Nepalese vrouw huwen zetten die daarom vaak op naam van hun vrouw. Die niet zelden plotseling grond en huis verkoopt en spoorloos verdwijnt. Een vriendin van me die met een Nepalees trouwde werd op een soortgelijke manier belazerd en was al het geld kwijt dat ze van haar moeder geërfd had.

Maar ook onderling is het geen koek en ei. De strijd tussen de kastes gaat door, maar ook tussen dorpen en families. Joe, die Ierse eigenaar van ons hotel, was eens 10 dagen afwezig. Toen hij terugkwam bleek dat er enorme ruzie geweest was tussen zijn personeel en de dorpelingen. De onenigheid ging er over van wie van de twee Joe nou de beste vriend was…. Een ander voorbeeld van ontbrekende solidariteit gaf ons een Franse vrouw die al 20 jaar bezig is het Montessori-onderwijs op te zetten in het Everestgebeid. Ze vertelde hoe ze scholen bouwde voor de Nepali, maar dat andere Nepali het cement stalen dat ze daarvoor inkocht.

Ook via Hom merken we wel eens dat de saamhorigheid ontbreekt. Hoewel iedereen een broer of zus of oom of tante van de zus van de man van een nicht is, moest hij voor zijn middelbare schoolopleiding geld lenen van zijn eigen familie en die met rente terugbetalen. Velen gunnen het hem niet dat hij nu geld van ons krijgt. Voor het ziekenhuisverblijf van zijn moeder en de nazorg heeft hij al zijn spaargeld opgemaakt en moet hij nu nog wat geld lenen. Als wij er niet geweest waren had hij van zijn zussen ook geen cent gekregen; hij had hoogstens kunnen lenen, en het allemaal met rente moeten terugbetalen, hoe lang hij daar ook over zou moeten doen. Als ik dat hoor voel ik verontwaardiging en besef ik voor de zoveelste keer dat ik niets begrijp van deze kultuur.

Wat ons het meest schokte was het verhaal van het verkeersslachtoffer waar nog eens een paar keer overheen gereden wordt. Hij moet dood omdat dat minder geld kost. Sowieso valt het uitermate lompe verkeersgedrag ons erg op. Voor een deel is dat te verklaren uit het feit dat je hier nog steeds een rijbewijs kan kópen. Ze oefenen een beetje op een veldje en gaan dan gewoon de weg op. Laatst zaten we in een taxi op een vrij gevaarlijk bergweggetje. De bijrijder zat de chauffeur te vertellen hoe hij de bochten kon nemen en moest schakelen! Toen er een bus naderde van de andere kant zijn we maar even uitgestapt….. Ze rijden hier overigens links, maar ook dat gaat vaak niet op. Belangrijkste regel lijkt te zijn dat de sterkste voor gaat. Fietsen (we hebben overigens nog nooit een fiets met licht gezien) en zelfs lopen –de stoep is nog niet uitgevonden hier- is dan ook levensgevaarlijk op veel plaatsen. Vooral in het donker op de onverlichte en onverharde wegen vol kuilen en vooral diepe gaten aan de rand van en vaak ook midden op de weg. Het is vaak een werkelijk onvoorstelbare chaos.

Maar goed, het schijnt dus regelmatig voor te komen dat er meerdere keren over een verkeersslachtoffer heen gereden wordt. Vanwege het geld. Volgens Hom, die dit gedrag overigens niet goedkeurt, is het ergens wel voorstelbaar in dit land. Hier kan je je niet verzekeren, of het is veel te duur, en als je zelf al met moeite je hoofd boven water houdt, is het onmogelijk de betalingsregeling op te brengen die de rechtbank je oplegt. En het slachtoffer is meestal wel beter af zo. Een gehandicapte is tot last voor iedereen, kan alleen maar aan de bedelstaf en wordt daar door familie vaak ook voor gebruikt. Velen plegen zelfmoord.

Zoals ik al eerder zei, dit artikel is voor mij het moeilijkste dat ik schrijf tot nu toe, omdat het zo pijnlijk is en vooral omdat ik niet wil zeggen dat alle Nepalezen hetzelfde of zelfs ‘slecht’ zijn. Ik beschrijf slechts onze desillusie waar we wekenlang veel last van gehad hebben, en die me leert om nóg voorzichtiger te zijn in mijn oordelen. Wat zou ik doen in hun schoenen…..Het zijn allemaal spiegels, als ik dat zo wil zien. Alles is in mij en andersom, en we proberen steeds weer met nieuwe ogen te kijken.

Gelukkig is ons vertrouwen in Hom nooit geschonden, en gelukkig ontmoeten we de laatste tijd weer veel hartelijke en aardige mensen, houden we nog steeds van dit land en van de mensen. De rose bril is af, maar verrassend genoeg lijkt het alsof we meer ‘zakken’ in deze wonderlijke wereld, beseffend dat we die nooit volledig zullen doorgronden en altijd aan de zijlijn zullen blijven staan.

We zijn inmiddels in Kathmandu, dat voor een groot deel een vieze stinkende chaotische stad is. Als je van een afstandje kijkt lijkt het alsof er net een groot bombardement heeft plaatsgevonden, zo’n ongeorganiseerde troep is het. Van de vervuiling en de stof die constant opwaait van de onverharde wegen heeft Dick inmiddels flinke last van zijn keel gekregen. Je kleren worden al vuil zonder dat je iets doet (en we kunnen ze niet wassen omdat we ze allemaal aan hebben). En toch maken we hier allebei mee dat we zomaar opeens helemaal gelukkig kunnen zijn als we hier rondlopen. En word ik helemaal blij als ik weer zo’n stralende lach krijg van zomaar een passant. Of als ik Ram Prasat weer tegenkom op zijn 10 cm. hoge karretje waarop hij zich voortduwt omdat zijn benen het niet doen. Altijd weer is hij stralend. Ik geloof dat we vorig jaar al een foto van hem geplaatst hebben. Ik doe het nog eens, met zijn dhakatopi dat hij voor zijn warme muts verwisselde voor de foto. Voor het waterproject waar we mee bezig zijn werken we samen met gemotiveerde hartelijke Nepalezen die zich inzetten voor hun land.

Misschien is het als bij een verliefdheid: de rose bril gaat een keer af en uiteindelijk voel je je daar toch beter bij. En het heeft me ook geleerd om weer genuanceerder te kijken. Iemand vertelde me dat er wel degelijk sprake is in dit land van solidariteit, maar dat geldt vooral voor de boeddhistisch groeperingen, en voor bepaalde kastes ook. Je hoort ook dat de cultuurverschillen in dit opzicht binnen het land erg groot zijn, met zoveel bevolkingsgroepen, verschillende religies en zelfs verschillende rassen.

Ik hou het hier even bij; het verhaal is lang genoeg en bovendien kan ik de computer weer niet opladen omdat er geen stroom is. Nog maximaal 16 uur per dag, en binnenkort worden dat er 18. En je weet nooit wanneer de stroom weer komt of nog vaker plotseling verdwijnt…..

Een laatste stukje over Nepal volgt nog, maar vanuit het warme zuid-India, waar we over een paar uur zullen zijn….

Alle goeds en veel ijspret voor jullie
Ellen